گردآوری: فرزانه عنبری
امروزه محصولات گلخانه ای در کشور ما بسیار مورد توجه تولید کنندگان قرار گرفته است. مبارزه با آفات و بیماری ها در گلخانه با فضای باز متفاوت است و حساسیت بیشتری دارد و از طرفی استفاده از سموم در گلخانه ها باید به حداقل برسد
کنترل بیولوژیک آفات
کنترل بیولوژیک آفت در ایران قدمتی بیش از 50 سال دارد کـه بـه کنتـرل شپشکها با استفاده از کفشدوزك در شمال بر می‌گردد. ایـن تـلاش هـا ادامـه داشته و در سالهای اخیر مورد توجه بیشتري نیز قرارگرفته است.
کنتــرل بیولوژیــک، اســتفاده از پارازیتوئیــدها، پرداتورها یا شکارگرر ها، پــاتوژن ها، آنتاگونیست ها و یا میکروارگانیسم هاي رقیب براي کاهش جمعیـت یـک آفـت، به طوريکه آفت فراوانی کمتري داشته باشد و خسـاراتی کمتـر ازآنچـه ممکـن بود وارد کند. کنترل بیولوژیک ممکن است با دخالت هدفمند انسـان انجام شود. کنترل بیولوژیک ممکن اسـت بــراي پـایین آوردن جمعیـت آفـت مــزارع یــا جنگل ها یــا برای تعدیل مشکلات به وجود آمده در اثر ورود یک عامل جدید به محیطی طبیعی انجام شود.
البته همه روش های غیر شیمیایی، کنترل بیولوژیکی محسوب نمی‌شوند. اصلاح نژاد گیاهان، مبارزه زراعی و کاربرد مواد شیمیایی علامتی اگـر بـا قصـد تأثیرگذاري بر آفت به کار رود، کنترل بیولوژیک نیست. این موارد زمانی کنترل بیولوژیک در نظر گرفته میشوند که با هدف حمایـت از دشمنان طبیعی به کار برده شوند.
بـراي مثال اصـلاح نـژاد گیاهان بـه صـورتی کـه بـراي آفـات مسموم کننده بوده یا به طریق دیگـري موجـب کـاهش جمعیـت آفـات شود، مبارزه بیولوژیک نیست، اما اگر این اصلاح باهدف به وجود آوردن شرایطی بهتر براي زندگی و بقاي پارازیتوئیـدها یـا شکارگر ها و فـراهم شـدن شـرایط بـراي پیدا کردن میزبان و حمله به آفات باشد، مبارزه بیولوژیکی به شمار می‌رود.
مواد شیمیایی به دست آمده از عصاره گیاهان یا میکروب ها که برای مبارزه با آفات به کـار برده میشوند هم مبارزه بیولوژیک نیست، بلکه کنترل بیولوژیـک یعنـی پدیـد آوردن مجموعه اي که در آن جمعیت یک گونه توسط افراد گونه اي دیگر با روش هایی مانند شکارگري، پارازیت یا انگل شدن، بیماري زایی یا رقابت محدود می‌شود.
زنبور براکون
برای کنترل آفات گلخانه از انواعی از روش ها شامل روش های بیولوژیک و سموم کم خطر استفاده می‌شود. یکی از روش های موثر استفاده از زنبور های پارازیت کننده یا شکار گر آفات به نام Diglyphus isaea با نام تجاری MIGLYPHUS است. در كشت خيار گلخانه اي استفاده از این زنبور به خوبي مي‌تواند جمعيت مگس هاي مينوز برگ را کنترل کند. در مبارزه با آفات باید نهایت دقت انجام شود تا حشرات مفید و دشمنان طبیعی آفات از بین نروند.
طي سالهاي اخير در ايران نيز كشت هاي زيرپوشش، به دليل محدوديت منابع آبي و مزيت هاي اقتصادي توليد محصولات گلخانه اي روندي رو به رشد داشته است. بر اساس آمارهاي منتشر شده در آمار نامه کشاورزی سال 1395، اين سطح به بيش از 11231 هکتار رسيده است، كه از اين مقدار 4623 هکتار به خيار اختصاص دارد.
در کنترل آفات و بیماری های محصولات گلخانه ای باید به مسایل تغذیه ای توجه ویژه ای شود و با توجه به این که محصولات گلخانه ای به صورت تازه و خام مصرف میشوند تا جای ممکن از سموم شیمیایی استفاده نشود. استفاده از سموم نا مناسب و یا استفاده زیاد از سموم باعث ایجاد مسمومیت غذایی می‌شود. طی مطالعاتی که انجام شده است برای مثال میزان باقیمانده سم دیازینون (از لیست سموم مجاز حذف شده است) در محصولات خیار گلخانه ای 65.5 برابر حد استاندارد کُدِکس این سم بر آورد شده است. مهم ترین آفات محصولات گلخانه ای شامل تریپس، سفید بالک، کنه ها و مگس های مینوز هستند که در صورت عدم مبارزه صحیح خسارات سنگینی وارد می‌کنند.
روش مدیریت آفت مینوز خیار گلخانه ای
در گلخانه هاي خيار، اصل اوليه براي مديريت و كنترل غير شيميايي جمعيت مگس هاي مينوز، رعايت موارد بهداشتي و استفاده از روش هاي پيشگيرانه براي ممانعت از ورود آفت و تشکيل جمعيت اولیه آن مي‌باشد. در اين حالت، امکان كنترل بيولوژيك تراكم پايين مگس مينوز و ساير آفات وجود خواهد داشت. به همين منظور، لازم است پايش (بررسی دائم) دقيق و مستمر جمعيت حشرات كامل و مراحل نا بالغ آفت از طريق بررسي مستقيم بوته ها و همچنين تله هاي زرد رنگ انجام شود. بر اساس وضعيت آفت در گلخانه و پيش از رسيدن جمعيت آن به آستانه اقتصادي باید از ترکیبات غیر شیمایی و عوامل کنترل بیولوژیک به نسبت صحیح و مقدار توصیه شده استفاده شود.
خسارت مینوز
برای مدیرت تلفیقی آفات گلخانه ای:
حذف بقاياي گياهي از محيط داخل و حاشيه گلخانه ها، استفاده از بذر و نشا سالم و گواهي شده و بستر كشت مناسب، ضد عفوني خاك به روش آفتاب دهي يا استفاده از بخار آب گرم، نصب توري ضد حشره و كشت ريحان به عنوان گياه تله و حذف به موقع آنها که از روش های پیشگیری و کم هزینه محسوب میشوند.
بررسی دائمی و دقیق تعداد حشرات خسارت زا و بیماری های گیاهی به ویژه در مراحل اولیه رشد گیاه که از اصول مهم در مدیریت آفات است. در صورت دیده شدن آلودگی در نشاها باید حذف شوند و پیش از تشکیل شفیره مگس مینوز تاثیر زیادی در کاهش نسل اول آفت خواهد داشت. برای پایش و بررسی تعداد آفات بالدار به ازای هر 350 متر مربع گلخانه یک عدد کارت زرد چسبنده بالای بوته های خیار نصب می‌شود. در صورتی که تعداد جمعیت مگس مینوز در روی کارت زرد رنگ کمتر از یک لارو در هر 10 بوته بود باید به صورت خفیف کنترل انجام شوند به این صورت که که بطری 250 عددی زنبور به ازای سطح 2500 متر مربعی گلخانه به فاصله 7 روز و حداقل سه نوبت رها می‌شود. در صورتی که بیش از یک لارو در هر 10 بوته وجود داشت از روش کنترل شدید استفاده شود و یک بطری 250 عددی به ازای هر 1000 متر مربع به فواصل 7 روز و در سه نوبت رها سازی شوند.
کارت زرد گلخانه
به دلیل کاهش تعداد سم پاشی ها جمعیت دشمنان طبیعی هم افزوده میشوند که با استفاده از نصب تله های زرد رنگ کنترل می‌شود.
البته در کشت های هیدروپونیک به دلیل اینکه کف گلخانه سیمانی است برای رشد و نمو مراحل لاروی مگس سنوزیا مناسب نیست. به همین دلیل برای تکثیر این حشره مفید جعبه های چوبی حاوی مخلوط کود حیوانی پوسیده، کوکوپیت، سبوس و کاه و کلش و بقایای گیاهای قرار می‌دهند تا لاروهای شکارگر مگس سنوزیاد بتوانند رشد کنند. البته برای آبیاری این جعبه یک انشعاب از سیستم آبیاری گلخانه را در نظر گرفت.
