چرا باید خاک را ضدعفونی کنیم؟
در خاک عوامل بیماری زا از جمله نماتد ، قارچ ، باکتری ، بذر علف های هرز ، حشرات و کنه‌ها وجود دارند. قبل از سال ۱۹۵۰ ، خاک گلخانه‌ها پس از چند دوره کاشت تعویض میگردید. به مرور زمان روشهای مختلف ضدعفونی خاک جایگزین تعویض خاک شد که ضدعفونی خاک به روش شیمیایی و غیر شیمیایی صورت میگیرد.
برای اینکه گیاهان بتوانند به خوبی رشد کنند . باید در یک خاک استریل کاشته شوند. با ضدعفونی کردن خاک بذرهای علفهای هرز یا عوامل بیماریزا از بین میروند.
روشهای ضدعفونی خاک:
۱-روشهای غیر شیمیایی
۲-روشهای شیمیای
روش ضدعفونی غیر شیمیایی خاک به چه صورت است؟
۱- ضد عفونی خاک توسط بخار آب
۲- استفاده از انرژی خورشیدی برای ضد عفونی خاک
در این روشها تنها عوامل بیماریزا بطور انتخابی از بین میروند و موجودات مفید خاک زنده می‌مانند ، پس ضد عفونی خاک به روش غیرشیمیایی به معنی پاستوریزه نمودن خاک است و نه استریل کردن آن. ضد عفونی خاک به صورت غیر شیمیایی با استفاده از بخار آب یا تابش خورشید انجام میگیرد. در ضد عفونی غیر شیمیایی با افزایش دمای خاک باعث میشود عوامل بیماریزا به طور انتخابی حذف و تعداد زیادی از موجودات مفید در خاک باقی بماند.
اکثر عوامل بیمارگر خاکزی مانند نماتدها ، قارچ‌ها و باکتری‌ها در دمای کمتر از ۶۰ درجه سانتیگراد به مدت ۳۰ دقیقه ، قادر به فعالیت نبوده و از بین میروند ، ولی تعداد زیادی از موجودات مفید خاک در این دما زنده مانده و به فعالیت خود ادامه میدهند.
ضد عفونی خاک توسط بخار آب
روش بخار دهی خاک از جمله روشهای فیزیکی کنترل عوامل خسارت‌زا خاک گلخانه است. در این روش بخار آب یا آب داغ با دمای ۸۰-۱۰۰ درجه سانتی گراد به مدت ۳۰ تا ۴۵ دقیقه استفاده میشود.
بطور طبیعی دمای هر متر مکعب خاک با صرف ۴۸۰ کیلو کالری به اندازه یک درجه سانتیگراد افزایش می یابد ، پس هر چه دمای اولیه خاک کمتر باشد مقدار انرژی برای رسیدن به دمای لازم برای ضد عفونی بیشتر خواهد بود. بنابراین ضد عفونی با بخار در فصول گرم سال انجام گیرد بهتر است.
قبل از ضد عفونی با بخار آب باید خاک نه کاملا نرم و نه زیاد کلوخه ای درشت باشد و مواد افزودنی مانند کود دامی و غیره به آن اضافه شود. رطوبت خاک در زمان ضد عفونی باید در حدود ۵۰ درصد ظرفیت مزرعه باشد ، چون خاک خشک در مقابل هدایت گرما مانند عایق عمل میکند و زمان ضد عفونی را زیادتر میکند. همچنین وجود رطوبت خاک باعث جوانه زدن بذر علفهای هرز و اسپور بعضی از قارچ‌ها میشود که به افزایش دما حساس تر می باشند و به محض قرار گرفتن در این دما از بین میروند.
روشهای بخار دهی خاک :
۱- بخار دهی زیرزمینی (Drainage steaming)
۲- بخار زیر پوشش های عایق مخصوص (Sheet Steaming)
۳- بخار دهی نواری متحرک (Mobile Band Steaming)
۴- هوا بخار (Aerated steaming)
۵- بخار دهی در شرایط خلاء (Vacuum steaming)
روش بخار دهی خاک در مقایسه با روش آفتاب دهی برای کنترل عوامل بیماری زا خاکزی گلخانه موثرتر است.
روش آفتاب دهی خاک
آفتاب دهی خاک یکی از مهمترین و رایج ترین روشهای غیر شیمیایی کنترل موثر بسیاری از قارچ ها ، باکتری ها ، نماتدها ، حشرات و کنه ها و بذر علفهای هرز است. این روش ارزان و قابل دسترس و سازگار با محیط زیست است و عیب آن فراگیر نبودن کاربرد آن در همه مناطق و عدم کشت به مدت ۱ تا ۲ ماه است.
گرم نمودن خاک با پلاستیک شفاف با نور خورشید در ماه های گرم سال به دلیل کنترل عوامل بیمارگر خاکزی ، آفتابدهی خاک یا Soil Solarization گفته میشود. امروزه از این روش به صورت وسیع در مناطقی که دارای تابستانهای گرم (میانگین دمای روزانه معمولا بالای ۳۵ درجه سانتیگراد) هستند ، استفاده میگردد.
اولین مرحله در انجام روش آفتاب دهی ، شخم زدن بستر زمین و آماده سازی آن برای کشت میباشد.
سطح گرم شده خاک هوای مجاور خود را گرم کرده و چون چگالی هوای گرم نسبت به هوای سرد کمتر است ، هوای گرم به سمت بالا و هوای سرد جایگزین آن میشود. این جابجایی هوا موجب میشود که دمای سطح خاک تا ۵ سانتی متری در گرمترین موقع سال حداکثر تا ۳۷ درجه سانتیگراد برسد. اگر سطح خاک توسط پلاستیک شفاف پوشانده شود دمای خاک تا عمق ۵ سانتی متری به ۵۴ درجه سانتیگراد خواهد رسید.
گزارش‌های متعددی در ارتباط با کنترل نماتد مولد گره ریشه ، پژمردگی ورتیسیلیومی و فوزاریومی در محصولات جالیزی و باغات پسته در ایران و جهان با استفاده از روش آفتابدهی هست. اصلی ترین اثر آفتاب دهی خاک ، کنترل عوامل بیمارگر خاک زی است.
نوع بافت خاک در کارایی این روش موثر است.
اصول ضد عفونی خاک توسط نور خورشید چیست؟
۱- آفتابدهی باید حداقل به مدت ۶ هفته در گرمترین ماه‌های سال انجام شود.
۲- ابتدا خاک مزرعه با کود دامی به میزان ۳-۵ کیلوگرم در هر متر مربع مخلوط کرده و اجسام از قبیل سنگ ، بقایای سخت گیاهی که ممکن است موجب پارگی پلاستیک شود از زمین جمع آوری شود.
۳- یک آبیاری سبک قبل از پلاستیک کشی انجام شده و سپس سطح خاک با استفاده از پلاستیک شفاف با ضخامت ۲۵ الی ۱۰۰ میکرون پوشانده شود.
۴- پارگی‌های بوجود آمده در پلاستیک بلافاصله بایستی توسط نوار چسب مسدود شود.
۵- از تردد غیر ضروری روی پلاستیک خودداری شود و در صورت لزوم بایستی مراقب پارگی‌های ناشی از عبور از روی پلاستیک بود.
۶- به منظور جلوگیری از صدمات ناشی از باد ، کیسه٬های دو کیلویی ماسه در فاصله مشخص روی آن گذاشته شود.
۷- بعد از انجام آفتاب دهی به منظور جلوگیری از آلودگی‌های دوباره ، ادوات مورد استفاده بایستی قبل از ورود به زمین کاملا باید ضدعفونی شوند.
۸- بعد از ضد عفونی از زیر و رو نمودن عمیق خاک جلوگیری شود. زیرا خاک ضد عفونی شده به عمق و خاک آلوده عمق به سطح منتقل میشود.
ضدعفونی خاک به روش های شیمیایی
در این روش از ترکیبات شیمیایی تدخینی استفاده میشود که معمولا این ترکیبات در خاک بصورت گاز درآمده و در تمام خاک نفوذ میکند. این ترکیبات سمی بوده و برای انسان و محیط زیست خطرناک هست ، از این رو برای استفاده از این مواد رعایت کامل موارد ایمنی و حضور کارشناس متخصص ضروری میباشد.
سموم تدخینی دارای طیف وسیع روی حشرات ، بذور علف های هرز و تمامی موجودات خاک زی میباشند. این مواد قادرند حتی در لایه های مومی حشرات که در برابر محلول آبی مقاومند نفوذ کنند. دما و میزان CO۲ موجود در محیط ، در کارآیی این مواد موثرند و با افزایش آنها تاثیر شان در کنترل آفات بیشتر میشود.
این مواد شیمیایی دارای خاصیت حیات کشی (Biocide) بوده و بنابراین در حین ضدعفونی خاک توسط این مواد تمام موجودات در خاک بطور غیر انتخابی از بین رفته و خاک استریل میگردد.
مهمترین ترکیبات شیمیایی که برای ضد عفونی خاک استفاده میشود چیست؟
متیل بروماید:
متیل بروماید:میزان گاز مصرفی بین ۴۰- ۵۰ گرم در متر مربع بوده و مدت زمان ضدعفونی حداکثر ۴۸ساعت میباشد. پس از اتمام عملیات ضدعفونی ، تهویه خاک ضد عفونی شده به مدت ۷- ۱۴ روز باید انجام شود. متیل بروماید قادر است تمامی موجودات خاکزی مانند قارچ‌ها ، برخی از باکتری‌ها ، نماتدها و حشرات را نابود کند ، هر چند روی قارچ Verticillium spp ، بدلیل داشتن اسپورهای خیل مقاوم چندان موثر نیست. به دلیل اثرات منفی این ماده در محیط زیست و تخریب لایه ازون ، مصرف آن کم و محدودتر میشود.
متام سدیم:
متام سدیم به خوبی در آب قابل حل است (۷۷ گرم در هر لیتر آب در دمای ۲۰ درجه سانتیگراد). متام سدیم (واپام) در خاک به سرعت تبدیل به متیل ایزو تیوسیونات میشود که دارای طیف وسیع قارچ کشی و نماتد کشی هست. فرم گرانول آن با نام تجاری دازومت ( Dazomet ) است که به میزان ۲۲/۵ کیلوگرم در هر ۱۰۰۰ متر مربع در سطح خاک پخش و توسط روتیواتور با خاک مخلوط میشود.
فرمالین:
این ماده نیز یک ترکیب ضد عفونی کننده است که ماده موثر آن فرم آلدهید ( Formaldehyde ) است. به خوبی در آب قابل حل است و این ماده دارای خاصیت قارچ کشی و باکتری کشی است. تاثیر آن روی حشرات و نماتدها بسیارکم است. مدت زمان ضد عفونی با فرمالین ۷۲ ساعت میباشد و مدت زمان عملیات تهویه ۷-۵ روز میباشد.
