جلبک دریایی و کاربرد آن در کشاورزی

گردآوری: فرزانه عنبری- کارشناس ارشد بیوتکنولوژی کشاورزی

جلبک یا گاوآب به موجودات گیاه مانند آبی گفته میشود. هرجا که اندکی خیس یا مرطوب باشد ، گیاهان بدون گلی یافت میشود که ساده ترین آنها جلبک ها ،خزه ها ،هیاتیک ها و کراف ها هستند. جلبکهای دریایی دارای تنوع زیادی هستند که جلبک قهوه ای گونه ای میباشد که تاکنون چندین واریته از آن شناسایی شده که برای تهیه کود، غذای انسان و دام از آن استفاده میشود.

جلبکهای دریایی به علت دارا بودن عناصر مغذی مانند ازت، فسفر، پتاسیم و برخی از عناصر کم مصرف مورد نیاز گیاهان و همچنین به دلیل وجود میزان بالای فیبر و نقش مهم آن در نرم کردن بافت خاک و حفظ رطوبت، در بسیاری از مناطق ساحلی به عنوان کود بیولوژیکی مورد استفاده قرار میگیرند. ولی عوامل طبیعی مانند قلیایی بودن خاک، مقادیر زیاد شن و ماسه و روند کند تجزیه در زمین های کشاورزی مناطق ساحلی ، مانع بزرگی برای استفاده گسترده از این منبع مهم هستند.این عوامل باعث میشوند تا فرمولاسیونهای مناسبی از جلبک دریایی به صورت مایع و پودر قابل حل در آب برای استفاده در کشاورزی تولید و مورد استفاده قرار گیرند.

ترکیبات شیمیایی موجود در جلبک دریایی:

-هورمونهای رشد یا تنظیم کننده های گیاهی شامل:اکسین،جبرلین،سیتوکنین و ترکیبات شبه اکسین میباشد.

-بتائین ها،استرول،مانیتول،اسیدهای ارگانیک،پلی ساکاریدها،آمینو اسیدها،پرتئین ها و غیره

وجود ترکیبات هورمونی و مواد تنظیم کننده رشد در عصاره جلبک دریایی مانند:جیبرلین ها،اکسین ها،سیتوکنین ها،بر طویل شدن سلول اثر میگذارند.از دیگر مزایای مصرف کودهای جلبکی کاهش بیماریهای ناشی از کمبود عناصر معدنی مانند:منگنز،بور و باریم میباشد که با مصرف فرآورده های تهیه شده از جلبک دریایی این بیماریها قابل رفع میباشند.کربوهیدراتهای موجود در عصاره جلبک دریایی، موجب افزایش فعالیت میکرو ارگانیسم های مفید خاک شده و در نتیجه  جمعیت قارچ های بیماری زای خاکی را از طریق رقابت کاهش میدهند.

محلول پاشی منظم این محصولات میتواند القا کننده مقاومت در برابر انواع قارچ ها،باکتری ها و ویروس ها باشد.استفاده از عصاره جلبک دریایی موجب افزایش توان گیاهان برای تحمل تنش های محیطی میشود و همچنین باعث ایجاد اختلال در روند فعالیت حشرات میشود. از طرفی نیز با تحریک تولید فیتوالکسین ها در گیاهان موجب افزایش مقاومت آنها در برابر بیماریها میشود. عصاره جلبک دریایی با افزایش غلظت مواد معدنی درون سلول های گیاهی،باعث غلیظ تر شدن شیره گیاهی و در نتیجه افزایش مقاومت گیاهان به سرمازدگی میشود.مزیت دیگر کودهای جلبکی این است که این کودها عاری از بذر علف های هرز و قارچ ها هستند.همچنین این جلبک ها حاوی مانیتول، اسیدهای ارگانیک، پلی ساکاریدها،آمینواسیدها و پرتئین هایی که برای گیاهان مفید هستند میباشند.

کود جلبک دریایی فقط یک کود آلی نیست. در واقع این کود از یک منبع پایدار تامین می شود و استخراج آن بدون آسیب رساندن به محیط زیست انجام می پذیرد.

اکثر کودهای مبتنی بر جلبک دریایی از کلپ گرفته شده اند. کلپ گونه ای از جلبک دریایی است که به رنگ قهوه ای روشن بوده و به طول بیش از 50 سانتی متر نیز می رسد. ریز مغذی هایی که در کود جلبک دریایی یافت میشوند شامل منیزیم ، پتاسیم ، روی ، آهن و نیتروژن است که همگی آن ها برای گیاه ضروری هستند.

جلبک دریایی دارای بیش از 70 نوع مواد معدنی است. در اینجا تعداد انگشت شماری از مزایای بی شمار این ماده بی نظیر را نام می بریم :

·         کود جلبک دریایی اگر روی گیاهانی که در حال جوانه زنی هستند استفاده شود موجب افزایش جوانه زنی خواهد شد.

·         در صورتی که 15 روز قبل از برداشت استفاده شود عمر مفید میوه و سبزیجات را پس از برداشت افزایش می دهد. (

·         موجب افزایش طول عمر گل های شاخه بریده خواهد شد اگر یک یا دو روز قبل از بریدن آن روی گل ها اسپری گردد.

·         می تواند به عنوان یک محلول ریشه زا مورد استفاده قرار گیرد. قلمه ها را میتوان در محلول حاوی کود قرار داد تا ریشه دار شوند و سپس اقدام به کاشت نمود. در مورد بذر ها یا نشاء ها ، میتوان محلول حاوی این کود را روی آن ها اسپری نمود.

·         استفاده این کود بر روی گیاهان علوفه ای میزان جذب عناصر غذایی توسط گیاه ، درصد پروتئین گیاه و در مجموع کیفیت محصول را افزایش میدهد.

·         عصاره جلبک دریایی همچنین باعث افزایش عملکرد محصول، مقاومت گیاه در برابر سرما زدگی و بیماری ، افزایش جذب مواد معدنی از خاک، مقاومت در برابر انواع استرس و کاهش خسارات انباری میوه می شود.

·         خصوصا کودهای حاوی جلبک دریایی در کشاورزی ارگانیک بسیار مفید واقع خواهند شد زیرا تقریبا دارای همه عناصر ریز مغذی به فرم کاملا قابل جذب هستند. همچنین جلبک ها حاوی مقادیر قابل توجهی کربوهیدرات هستند. (

·         کود جلبک دریایی ( خصوصا آلژینات موجود در آن ) به عنوان یک بهبود دهنده خاک عمل می کند. آلژینات ها با فلزات موجود در خاک واکنش داده ایجاد پلی مرهای بلند و کراسلینک ( پیوندی که یک زنجیره پلی مری را به زنجیره دیگر متصل میکند) می کنند. این پلی مرها علاوه بر بهبود خواص فیزیکی خاک موجب افزایش طرفیت نگهداری رطوبت توسط خاک میگردند.

تحقیقات انجام شده در رابطه با اثرات مفید جلبک دریایی :

مطالعات متعددی در دانشگاه های بزرگ سرار جهان، یافته های مختلفی در مورد اثرات مثبت جلبک دریایی به عنوان یک کود را به همراه داشته است که شامل موارد زیر می باشد.

·         بذرهایی در محلول حاوی جلبک دریایی خیسانده می شوند در مدت زمان کمتری شروع به جوانه زنی می کنند ، توده ریشه ای بزرگتری دارند و علاوه بر تولید گیاهچه های قوی میزان بیششتری از آن ها به رشد خود ادامه خواهند داد. همچنین خیساندن ریشه ها در این محلول از ایجاد شوک حاصل از انتقال نشاء جلوگیری کرده و سرعت رشد ریشه را افزایش میدهد.

·         گیاهانی که با جلبک دریایی تغذیه شده اند عملکرد بهتری داشته اند برای مثال هر یک گیاه شمعدانی تعداد گل بیشتری تولید کرد، دانه های انگور شیرین تر ، گل میمون رشد بیشتری پیدا کرد و عملکرد خیار به میزان 40% افزایش یافت ( میوه ها کمتر دچار پوسیدگی و نرم شدگی شدند).

·         بهبود عملکرد پس از کاربرد جلبک دریایی در کشت سیب زمینی ، توت فرنگی ، فلفل ، ذرت شیرین ، گوجه فرنگی ، توت فرنگی ، بامیه و پرتقال به دست آمد.

مهمترین هورمون های گیاهی در جلبک دریایی :

اکسین :

انواع مختلفی از اکسین ها وجود دارند که هر کدام نقش خاص خود را دارند. یکی از مهمترین عملکردهای آن ها ایجاد توازن در سرعت رشد است. اکسین ها هم اثر تحریک کنندگی رشد و هم تاخیر در رشد را دارا می باشند. همچنین موجب تحریک رشد ریشه و جلوگیری از تشکیل جوانه یا بازشدن جوانه در زمان نامناسب می شوند.

جلبک دریایی میتواند نقش مهمی در تولید اکسین ها توسط خود گیاه داشته باشد. زیرا آنزیم های تشکیل شده به کمک ریزمغذی های موجود در جلبک دریایی نقش مهمی در تشکیل اکسین ها خواهند داشت.

سیتوکینین ها :

سیتوکینین ها گروه دیگری از هورمون های مهم گیاهی می باشند. آنها فرآیندهای رشد اولیه را تحریک و فعال میکنند. سیتوکینین موجود در عصاره جلبک دریایی سبب تحریک رشد با قدرت بیشتری میشود زیرا آنها انتقال ریزمغذی ها را به برگ انجام میدهند. همچنین آن ها از یخ زدگی حاشیه ای ( تا 3 درجه سلسیوس ) گیاه را محافظت می کنند. علاوه بر این سیتوکینین ها پروسه پیری در گیاه را به تعویق می اندازند.

بتائین ها :

بتائین ها نقش ضروری در پدیده اسمز در گیاه بازی می کنند. با کمک در افزایش جذب آب در گیاه در شرایط خشکی بسیار مفید واقع میشوند.